ഒരുകാലത്ത് ഇന്ത്യയുടെ സ്റ്റാര്ട്ടപ്പ് ലോകത്തെ അത്ഭുതമായിരുന്ന ബൈജൂസ്, ആഗോളതലത്തില് ശ്രദ്ധ നേടിയ, യൂണികോണ് ക്ലബ്ബിലെത്തുന്ന ഇന്ത്യയിലെ പ്രഥമ എഡ്ടെക് സ്ഥാപനം. ഡിജിറ്റല് പ്ലാറ്റ്ഫോമുകള് ഉപയോഗിച്ച് പഠനരീതികളെ നവീകരിക്കുന്നതില് ബൈജൂസ് ഒരു പുതിയ മാതൃക സൃഷ്ടിച്ചു. വളരെ പെട്ടെന്ന് വിജയത്തിലേക്ക് കുതിച്ച് നിക്ഷേപകരുടെയും മാധ്യമങ്ങളുടെയും ശ്രദ്ധ നേടി, ഇന്ത്യയുടെ സ്റ്റാര്ട്ടപ്പ് ഇക്കോസിസ്റ്റത്തിലെ തിളങ്ങുന്ന നക്ഷത്രമായി വാഴ്ത്തപ്പെട്ടു.
- 1. അതിവേഗ വളര്ച്ചയുടെ മറുവശം: ശതകോടികളുടെ ഏറ്റെടുക്കലുകളും മോശം സാമ്പത്തികനിലയും
- 2. നേതൃത്വത്തിലെ പിഴവുകളും ആഭ്യന്തര കലഹങ്ങളും
- 3. വിശ്വാസം തകര്ന്നപ്പോള്: തെറ്റിദ്ധരിപ്പിക്കുന്ന പരസ്യങ്ങളും ഉപഭോക്തൃ ചൂഷണവും
- 4. പാന്ഡെമിക് എന്ന ഇരട്ടവാള്: വളര്ച്ച നല്കിയ അവസരവും തകര്ച്ചയുടെ കാരണവും
- 5. സാമ്പത്തിക അച്ചടക്കമില്ലായ്മയുടെ ഭീമമായ വില
- English Summary
എന്നാല്, ആകാശത്തോളം ഉയര്ന്ന ഈ വിജയഗാഥ ഇന്ന് തകര്ച്ചയുടെ വക്കിലാണ്. പാപ്പരത്ത നടപടികള്, നിയമയുദ്ധങ്ങള്, മൂല്യത്തിലുണ്ടായ വന് ഇടിവ് എന്നിവയുമായി മല്ലിടുന്ന ബൈജൂസിന്റെ ഇപ്പോഴത്തെ അവസ്ഥ, അതിന്റെ പഴയകാല പ്രതാപവുമായി താരതമ്യം ചെയ്യുമ്പോള് ഏറെ പരിതാപകരമാണ്. ഈ തകര്ച്ച കേവലം ഒരു കമ്പനിയുടെ പരാജയം മാത്രമല്ല, മറ്റ് സംരംഭകര്ക്കും ബിസിനസ്സുകള്ക്കും വിലയേറിയ പാഠങ്ങള് നല്കുന്ന ഒരു കേസ് സ്റ്റഡി കൂടിയാണ്. ബൈജൂസിന്റെ വീഴ്ചയില് നിന്ന് സംരംഭകര് പഠിക്കേണ്ട അഞ്ച് പാഠങ്ങളാണ് ഈ ലേഖനത്തില് നാം പരിശോധിക്കുന്നത്.
——————————————————————————–
1. അതിവേഗ വളര്ച്ചയുടെ മറുവശം: ശതകോടികളുടെ ഏറ്റെടുക്കലുകളും മോശം സാമ്പത്തികനിലയും
വിപണി ആധിപത്യം നേടാനുള്ള ബൈജൂസിന്റെ അശ്രാന്തമായ ശ്രമങ്ങള്, വന്തോതിലുള്ള ഏറ്റെടുക്കലുകളിലൂടെയും വിപണനത്തിലൂടെയുമാണ് മുന്നോട്ടുപോയത്. എന്നാല് ഈ തന്ത്രം തന്നെയാണ് കമ്പനിയുടെ സാമ്പത്തിക തകര്ച്ചയുടെ പ്രധാന കാരണമായതും. ഇത് കമ്പനിയുടെ മൂല്യവും യഥാര്ത്ഥ പ്രവര്ത്തനക്ഷമതയും തമ്മില് വലിയൊരു വിടവ് സൃഷ്ടിച്ചു. 2017-നും 2021-നും ഇടയില് അവര് നടത്തിയ ഏറ്റെടുക്കലുകള് തന്നെ ഇതിന് തെളിവാണ്.
പ്രധാന ഏറ്റെടുക്കലുകള്:
- ആകാശ് എജ്യുക്കേഷണല് സര്വീസസ്: ഏകദേശം 1 ബില്യണ് ഡോളര്
- ഗ്രേറ്റ് ലേണിംഗ്: 600 മില്യണ് ഡോളര്
- എപിക്: 500 മില്യണ് ഡോളര്
- വൈറ്റ്ഹാറ്റ് ജൂനിയര്: 300 മില്യണ് ഡോളര്
- ഓസ്മോ: 120 മില്യണ് ഡോളര്
ഈ ഏറ്റെടുക്കലുകള് തെറ്റായ തന്ത്രങ്ങളുടെ ഭാഗമായിരുന്നു. കാരണം, കൃത്യമായ ഗവേഷണമില്ലാതെ വിദേശ വിപണികളില് പ്രവേശിക്കുകയും, നിലവിലുള്ള ഉപഭോക്താക്കളെ കൂടാതെ പുതിയവരെ നേടാന് പണം ചെലവഴിക്കുകയും ചെയ്തത് വന് സാമ്പത്തിക നഷ്ടമുണ്ടാക്കി. ഇതിനുപുറമെ, ഷാരൂഖ് ഖാനെയും ലയണല് മെസ്സിയെയും പോലുള്ള വന് താരങ്ങളെ ബ്രാന്ഡ് അംബാസഡര്മാരാക്കാനും ഇന്ത്യന് ക്രിക്കറ്റ് ടീമിനെയും 2022 ഫിഫ ലോകകപ്പിനെയും സ്പോണ്സര് ചെയ്യാനും ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ഡോളര് ചെലവഴിച്ചു. എന്നാല് ഈ പണമെല്ലാം ഒഴുകിപ്പോകുമ്പോള് കമ്പനിയുടെ യഥാര്ത്ഥ സാമ്പത്തികനില പരിതാപകരമായിരുന്നു. 2021 സാമ്പത്തിക വര്ഷത്തില് ബൈജൂസിന്റെ വരുമാനം ?2,280 കോടിയായിരുന്നപ്പോള്, ചെലവ് ?7,027 കോടിയായിരുന്നു. ഇത് ഏകദേശം ?4,588 കോടിയുടെ ഭീമമായ നഷ്ടത്തിലേക്ക് കമ്പനിയെ തള്ളിവിട്ടു. ‘എന്തു വിലകൊടുത്തും വളര്ച്ച’ എന്ന ഈ തന്ത്രം പ്രവര്ത്തനപരമായ അച്ചടക്കത്തെയും ലാഭക്ഷമതയെയും അവഗണിച്ചു എന്നതാണ് ഇവിടെ പ്രധാന പാഠം.
——————————————————————————–
2. നേതൃത്വത്തിലെ പിഴവുകളും ആഭ്യന്തര കലഹങ്ങളും
ബൈജൂസിന്റെ പ്രശ്നങ്ങള് സാമ്പത്തികരംഗത്ത് മാത്രം ഒതുങ്ങിനിന്നില്ല. കമ്പനിയുടെ തകര്ച്ചയ്ക്ക് ആക്കം കൂട്ടിയ മറ്റൊരു പ്രധാന ഘടകം നേതൃത്വത്തിലുണ്ടായ ഗുരുതരമായ പിഴവുകളും ആഭ്യന്തര കലഹങ്ങളുമായിരുന്നു. കമ്പനിയുടെ ഉന്നത മാനേജ്മെന്റ് തലത്തില് അടിക്കടിയുണ്ടായ മാറ്റങ്ങള് ഒരു സ്ഥിരമായ കാഴ്ചപ്പാടും തന്ത്രപരമായ പദ്ധതിയും ഇല്ലാതാക്കി. അതോടൊപ്പം, മാനേജ്മെന്റ് ടീമിനും ബോര്ഡ് അംഗങ്ങള്ക്കുമിടയില് നിലനിന്നിരുന്ന അഭിപ്രായവ്യത്യാസങ്ങള് തന്ത്രപരമായ തീരുമാനങ്ങള് എടുക്കുന്നതിനെ പൂര്ണ്ണമായും സ്തംഭിപ്പിച്ചു. ഇത് സ്ഥാപനത്തിനകത്ത് ഒരു വിഷലിപ്തമായ തൊഴില് സംസ്കാരം സൃഷ്ടിക്കുകയും പ്രധാനപ്പെട്ട പദ്ധതികള് വൈകുന്നതിന് കാരണമാവുകയും ചെയ്തു.
പ്രോജക്റ്റുകള് കൃത്യസമയത്ത് പൂര്ത്തിയാക്കുന്നതില് മാനേജ്മെന്റ് നിരന്തരം പരാജയപ്പെട്ടു. ഇത് ഉയര്ന്ന തോതിലുള്ള ജീവനക്കാരുടെ കൊഴിഞ്ഞുപോക്കിന് കാരണമായി. പ്രതിഭകളുടെ തുടര്ച്ചയായ ഈ കൊഴിഞ്ഞുപോക്ക് പ്രവര്ത്തനങ്ങളെ അസ്ഥിരപ്പെടുത്തുക മാത്രമല്ല, കമ്പനിയുടെ ബൗദ്ധിക മൂലധനമായ ആശയവും അറിവും ചോര്ത്തിക്കളയുകയും പുതിയ ആശയങ്ങള് കണ്ടെത്താനും ഫലപ്രദമായി മത്സരിക്കാനുമുള്ള കഴിവിനെ തടസ്സപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. അതിവേഗം വളരുന്ന ഒരു കമ്പനിക്ക്, സുസ്ഥിരമായ നേതൃത്വവും യോജിപ്പുള്ള ഒരു ആഭ്യന്തര സംസ്കാരവും എത്രത്തോളം നിര്ണായകമാണെന്ന് ഈ പിഴവുകള് അടിവരയിടുന്നു.
——————————————————————————–
3. വിശ്വാസം തകര്ന്നപ്പോള്: തെറ്റിദ്ധരിപ്പിക്കുന്ന പരസ്യങ്ങളും ഉപഭോക്തൃ ചൂഷണവും
ഒരു വിദ്യാഭ്യാസ ബ്രാന്ഡിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ മുതല്ക്കൂട്ട് അതിന്റെ വിശ്വാസ്യതയാണ്. എന്നാല് ബൈജൂസിന് ആ വിശ്വാസം കാത്തുസൂക്ഷിക്കാന് കഴിഞ്ഞില്ല. ഉപഭോക്താക്കളെ നേടാന് ജീവനക്കാര്ക്ക് മേല് കടുത്ത സമ്മര്ദ്ദം ചെലുത്തിയിരുന്ന അക്രമാസക്തമായ വില്പ്പന തന്ത്രങ്ങള്, ഉപയോക്താക്കളുടെ ഡാറ്റ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിലെ സുരക്ഷാ പ്രശ്നങ്ങള്, വിദ്യാര്ത്ഥികളുടെ പേരിലുള്ള വായ്പാ തട്ടിപ്പുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് സ്ഥാപകനെതിരെ മുംബൈ പോലീസ് എഫ്ഐആര് രജിസ്റ്റര് ചെയ്തത് എന്നിവയെല്ലാം കമ്പനിയുടെ പ്രതിച്ഛായയ്ക്ക് വലിയ കോട്ടമുണ്ടാക്കി.
ബൈജൂസ് തങ്ങളുടെ വിദ്യാഭ്യാസ ഉല്പ്പന്നങ്ങളുടെ ഫലപ്രാപ്തിയെക്കുറിച്ച് തെറ്റിദ്ധാരണ പരത്തി എന്ന ആരോപണവും ഉയര്ന്നു. ഈ വിശ്വാസത്തകര്ച്ച കേവലം പ്രശസ്തിയുടെ പ്രതിസന്ധി മാത്രമായിരുന്നില്ല; അതിന് നേരിട്ടുള്ള സാമ്പത്തിക പ്രത്യാഘാതങ്ങളും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇത് ഉപഭോക്താക്കള് കൊഴിഞ്ഞുപോകുന്നത് വര്ദ്ധിപ്പിക്കുകയും പുതിയ ഉപഭോക്താക്കളെ കണ്ടെത്തുന്നത് കൂടുതല് ചെലവേറിയതാക്കുകയും ചെയ്തു. നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധിക്ക് ഇത് എണ്ണ പകരുകയായിരുന്നു. രക്ഷിതാക്കളുടെയും വിദ്യാര്ത്ഥികളുടെയും വിശ്വാസം നഷ്ടപ്പെടുന്നത് ഒരു വിദ്യാഭ്യാസ ബ്രാന്ഡിന് സംഭവിക്കാവുന്ന ഏറ്റവും വലിയ പരാജയമാണ്.
——————————————————————————–
4. പാന്ഡെമിക് എന്ന ഇരട്ടവാള്: വളര്ച്ച നല്കിയ അവസരവും തകര്ച്ചയുടെ കാരണവും
കോവിഡ്-19 മഹാമാരി ബൈജൂസിന് ഒരേസമയം അനുഗ്രഹവും ശാപവുമായിരുന്നു. ഈ ആശയം വിരോധാഭാസമായി തോന്നാമെങ്കിലും, ബൈജൂസിന്റെ ഉയര്ച്ചയിലും താഴ്ചയിലും പാന്ഡെമിക് നിര്ണായക പങ്ക് വഹിച്ചു. ലോക്ക്ഡൗണ് കാലത്ത് സ്കൂളുകള് അടച്ചപ്പോള് ഓണ്ലൈന് വിദ്യാഭ്യാസത്തിന് വലിയ ഡിമാന്ഡ് ഉണ്ടായി. ഇത് ബൈജൂസിന്റെ വളര്ച്ചയ്ക്ക് വലിയ ഊര്ജ്ജം നല്കി, ദശലക്ഷക്കണക്കിന് പുതിയ ഉപയോക്താക്കളെ നേടാനും വലിയ നിക്ഷേപം ആകര്ഷിക്കാനും ഈ അവസരം അവരെ സഹായിച്ചു.
എന്നാല് ഈ അതിവേഗ വളര്ച്ച കമ്പനിയെ സുസ്ഥിരമല്ലാത്ത തന്ത്രങ്ങള് സ്വീകരിക്കാന് പ്രേരിപ്പിച്ചു. സാമ്പത്തിക അച്ചടക്കമില്ലായ്മ, കാര്യക്ഷമമല്ലാത്ത പ്രവര്ത്തനങ്ങള്, ബിസിനസ് മോഡലിലെ പിഴവുകള് തുടങ്ങിയ അടിസ്ഥാനപരമായ ദൗര്ബല്യങ്ങളെ ഈ പെട്ടെന്നുണ്ടായ വളര്ച്ച മറച്ചുവെച്ചു. ഇത്തരത്തിലുള്ള മഹാമാരികാലത്തെ അമിതവളര്ച്ച പല സ്റ്റാര്ട്ടപ്പുകളും വീഴുന്ന ഒരു കെണിയാണ്. അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങള് അവഗണിച്ച് മുന്നോട്ട് പോകാന് ഇത് പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. സ്കൂളുകള് വീണ്ടും തുറക്കുകയും വിപണി സാധാരണ നിലയിലാവുകയും ചെയ്തപ്പോള്, പരിഹരിക്കപ്പെടാതിരുന്ന ഈ അടിസ്ഥാനപരമായ പിഴവുകളെല്ലാം ഒന്നൊന്നായി പുറത്തുവന്നു, ഇത് കമ്പനിയെ ദ്രുതഗതിയിലുള്ള തകര്ച്ചയിലേക്ക് നയിച്ചു.
——————————————————————————–
5. സാമ്പത്തിക അച്ചടക്കമില്ലായ്മയുടെ ഭീമമായ വില
ബൈജൂസിന്റെ തകര്ച്ചയ്ക്ക് പിന്നില് രണ്ട് അടിസ്ഥാനപരമായ സാമ്പത്തിക ഭരണപ്പിഴവുകളായിരുന്നു: നിലവിലുള്ള ഉപഭോക്താക്കളെ അവഗണിച്ച് പുതിയവരെ നേടുന്നതിനായി വിഭവങ്ങള് ദുരുപയോഗം ചെയ്തതും, കൃത്യമായ പഠനമില്ലാതെ വിദേശ വിപണികളിലേക്ക് കടന്നുചെന്നതും. ഈ അച്ചടക്കമില്ലായ്മയുടെ പ്രത്യാഘാതങ്ങള് വളരെ വലുതും വേഗത്തിലുള്ളതുമായിരുന്നു.
ഈ സാമ്പത്തിക അച്ചടക്കമില്ലായ്മയുടെ വ്യക്തമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള് ഇവയായിരുന്നു:
- വൈകിയ ഓഡിറ്റുകള്: 2021 സാമ്പത്തിക വര്ഷത്തിലെ സാമ്പത്തിക ഫലങ്ങള് സമര്പ്പിക്കുന്നതില് 17-18 മാസത്തെ കാലതാമസം വരുത്തിയത് നിക്ഷേപകര്ക്കും കടക്കാര്ക്കും ഇടയില് വലിയ ആശങ്ക സൃഷ്ടിച്ചു.
- വായ്പാ തര്ക്കങ്ങള്: കരാര് ലംഘനങ്ങളെത്തുടര്ന്ന് വിദേശ വായ്പാദാതാക്കള് പണം ഉടന് തിരിച്ചടയ്ക്കാന് ആവശ്യപ്പെട്ടു.
- പാപ്പരത്ത നടപടികള്: ബിസിസിഐക്ക് നല്കാനുണ്ടായിരുന്ന ഏകദേശം 158 കോടി രൂപയുടെ കുടിശ്ശികയെത്തുടര്ന്ന് കമ്പനിക്കെതിരെ പാപ്പരത്ത നടപടികള് ആരംഭിച്ചു.
- അങ്ങേയറ്റത്തെ നടപടികള്: ജീവനക്കാര്ക്ക് ശമ്പളം നല്കാനായി സ്ഥാപകന് തന്റെ സ്വകാര്യ സ്വത്തുക്കള് പണയപ്പെടുത്തേണ്ടി വന്നു. ഇത് കമ്പനിയുടെ പണലഭ്യത എത്രത്തോളം ഗുരുതരമായിരുന്നുവെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നു.
സാമ്പത്തിക അച്ചടക്കം, ധാര്മ്മികമായ പ്രവര്ത്തനരീതികള്, സുസ്ഥിരമായ നേതൃത്വം എന്നിവയുടെ ശക്തമായ അടിത്തറയില്ലാതെ, കടം വാങ്ങി നടത്തുന്ന ആക്രമണോത്സുകമായ വളര്ച്ചാ തന്ത്രങ്ങള് വലിയ ദുരന്തത്തിലാണ് അവസാനിക്കുകയെന്നതാണ് ബൈജൂസിന്റെ കഥ നല്കുന്ന പ്രധാന പാഠം. ഇത് എല്ലാ സംരംഭകര്ക്കുമുള്ള ഒരു മുന്നറിയിപ്പാണ്. ഇവിടെ ഒരു ചോദ്യം പ്രസക്തമാണ്: ഒരു സ്റ്റാര്ട്ടപ്പിന്റെ യഥാര്ത്ഥ വിജയം അതിന്റെ വളര്ച്ചയുടെ വേഗതയിലാണോ അതോ സുസ്ഥിരതയിലാണോ?
